Α΄ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ - ΕΝΑ ΥΠΑΙΘΡΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

 

Α΄ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ - ΕΝΑ ΥΠΑΙΘΡΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

 

«Στην μεγαλύτερη υπαίθρια γλυπτοθήκη των 225 στρεμμάτων, με πάνω από 700 μοναδικά γλυπτά, με έφερε ο δρόμος εκπληρώνοντας μια θλιβερή κοινωνική υποχρέωση. Στο παλαιότερο κοιμητήριο των Αθηνών. Το Πρώτο Νεκροταφείο. Εδώ, που 12.000 μνήματα επιφανών ή καθημερινών ανθρώπων, επωνύμων ή ανωνύμων της ζωής, πλουσίων ή πτωχών, ορθοδόξων ή ρωμαιοκαθολικών, χριστιανών ή Εβραίων, δείχνουν πως οι ένοικοι τους, αναπαύονται εν ειρήνη από κοινού».

 

Θεόδωρος Γκούμας.

 

 

 

Από καιρό ήθελα να επισκεφτώ αυτό το πάρκο των γλυπτών και των ταφικών μνημείων. Η ταφική γλυπτική, πρώτη από όλες τις τέχνες χρονικά, δίνει στον άνθρωπο ότι καλύτερο μπορεί, μιας και ο καλλιτέχνης λειτουργεί απελευθερωμένος, απευθυνόμενος στον μεταστάντα πελάτη. Με πάντοτε έντονα, συναισθηματικά στοιχεία.

 

Μπαίνοντας στο Α΄ Νεκροταφείο και τα προπύλαια, ατυχές δείγμα «αντιδραστικού μοντερνισμού» (έργο του 1949 από τον αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη και Ανδρέα Πλουμιστό), βρίσκεσαι στην πλατεία όπου εφάπτονται όλοι οι τάφοι πολυτελείας. Στα αριστερά σου ο Ναός των Αγών Θεοδώρων (1899-1900) και όλοι οι μνημειακοί τάφοι: Aρχιεραίων, οικογενείας Μερκούρη, μαυσωλείο Πεσμαζόγλου και πίσω τους: μαυσωλείο Ζωγράφου και μαυσωλείο Σλίμαν.

 

Αρχικά σταθήκαμε δεξιά, κάτω από την πλατεία, όπου το νεότερο τμήμα, των επιφανών ενοίκων, του χώρου. Εδώ αναπαύεται ο σπουδαιότερος πολιτικός, που χάρη στην σύσταση του ΕΣΥ αντιπαλεύει σήμερα ο Ελληνικός λαός, τον φονικό εφιάλτη της πανδημίας. Ο Γεώργιος Γεννηματάς, που έφυγε πολύ νωρίς και εάν ζούσε, είναι βέβαιο πως η πολιτική ιστορία της χώρας μας θα είχε γραφτεί διαφορετικά.

 

Παλιότερος κοιμητηριακός Ναός είναι αυτός του Αγίου Λαζάρου (1840) που φτάνεις ακολουθώντας τον κεντρικό διάδρομο, όλο ευθεία από την πλατεία. Παλαιό τμήμα του κοιμητηρίου εδώ (έτος ίδρυσης:1836). Και παλαιοί τάφοι. Εδώ βρίσκονται οι Αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 Με προεξέχοντα τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη (τα οστά του είναι στην Τρίπολη, από το 1930). Κοντά του ο Κωνσταντίνος Κανάρης, και ο Ιωάννης Μακρυγιάννης. Αλλά και ο Φιλικός Εμμανουήλ Ξάνθος.

 

Ο τάφος του Οδυσσέα Ανδρούτσου (τα οστά του είναι στην Πρέβεζα, από το 1967) είναι διαμετρικά αντίθετος, πιο κάτω από την πλατεία και πίσω από τους πολιτικούς. Ενώ κοντά στον Ναό του Αγίου Λαζάρου θαυμάσαμε το άγαλμα του Γιανούλη Χαλεπά την «Κοιμωμένη». Φήμη θέλει τον καλλιτέχνη να αποδοκιμάζει το έργο του, όταν κατάλαβε πως είναι λάθος του το μέγεθος του νεκροκρέβατου. Μιας και εάν το σώμα της Σοφίας Αφεντάκη (πέθανε το 1879) απλωνόταν οριζόντια θα έκανε τα πόδια να εξέχουν από αυτό…

 

Στο Πρώτο Νεκροταφείο υπάρχουν επίσης γλυπτά των: Ιωάννη Βιτσάρη, Δημητρίου Φιλιπότη, Γεωργίου Μπονάνου, Νικολάου Γεωργαντή, Δημήτρη Αρμακόλα, Κοσμά Ξενάκη, Κώστα Βαλσάμη, Μιχάλη Τόμπρου κ.α. Μαυσωλεία μεγάλου κάλους, δείγματα ταφικού κλασικισμού αλλά και χριστιανικού υπερρεαλισμού. Μνημεία που δείχνουν ταπείνια, ένα με την γη αλλά και υπεροπτικά οικοδομήματα κατακόρυφα, στον ουρανό.

 

Θαυμάσαμε τον Τοσίτσα, με τις Σφήγκες του, ως Έλληνας της Αιγύπτου, που ήταν. Τον πανύψηλο οβελίσκο των Μποτσαραίων. Την θέα στην Ακρόπολη για κάποιους «τυχερούς», που έθαψαν εκτός των τειχών, δυτικά. Το αντίγραφο του Μνημείου του Λυσικράτους (Φανάρι του Διογένη), ως μαυσωλείο. Τους τάφους εφοπλιστών, με καράβια, άγκυρες και πανιά. Και άλλα παράξενα, όπως το αναγραφόμενο επάγγελμα κάποιου: θαλασσογράφος καθώς και αναρίθμητους στίχους. Όπως αυτόν στον τάφο του Κώστα Βάρναλη: «ΕΓΩ ΜΑΙ ΤΕΚΝΟ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ ΚΙ ΩΡΙΜΟ ΤΕΚΝΟ ΤΗΣ ΟΡΓΗΣ».

 

Το κοιμητήριο είναι κατάφυτο από κυπαρίσσια, και η θέση του είναι προσεκτικά επιλεγμένη, λόγω του καθαρτήριου στοιχείου, του νερού (Ιλισσός) αλλά και του μικροκλίματος του λόφου του Αρδηττού και του προσανατολισμού, του χώρου. Διογκώνεται συνεχώς και περιτοιχίζεται επίσης. Ενώ η εγκατάλειψη, η έλλειψη χαρακτηρισμένων διαδρομών και επεξηγηματικών πινακίδων, μαζί με την καθαριότητα είναι υπαρκτά προβλήματα. Παρόλα αυτά βρίσκεται ως τουριστικός προορισμός, στους χάρτες από το 1840

 

Στο Α΄Νεκροταφείο μπορείς να δεις τα θραύσματα της σύγχρονης ιστορίας, κάνοντας την δική σου ανάγνωση. Να θαυμάσεις τάφους ανδρών και γυναικών που δεν διακρίθηκαν στην ζωή τους και που το καλύτερο που τους έτυχε, ίσως είναι η ταφή στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών. Ο Βικέλας γράφει το 1884: «Δεν μέμφομαι τους ανεγείροντες πολυτελή μαυσωλεία εις μνήμην νεκρών προσφιλών αλλ' ασήμων. Απεναντίας, ούτω πλουτίζεται και στολίζεται το κοιμητήριον... Η προς επίδειξιν τάσις είναι κοινόν των ανθρώπων χαρακτηριστικόν, δεν είναι ελληνικόν αποκλειστικώς ελάττωμα».

 

Φεύγουμε γεμάτοι εικόνες. Αφήνουμε πίσω μας όλα αυτά τα μνημεία τα νεοκλασικά, βυζαντινά, γοτθικά, αιγυπτιακά, αλλά και άλλων ρυθμών, αποκλειστικά από πεντελικό μάρμαρο. Τα πανάρχαια σύμβολα θανάτου όπως οι Σφήγκες ή τα νεώτερα, όπως το «Πενθούν πνεύμα». Ενάμιση αιώνα νεοελληνικής τέχνης, που εκτείνεται από την εποχή του Ρομαντισμού και του Νεοκλασικισμού μέχρι και τον Μοντερνισμό. Στην είσοδο, ένα γκρουπ Κινέζων μόλις μπαίνει.