«Εθνικόν ότι είναι Αληθές».
Μια ματιά στην πραγματική ιστορία. Στον χωροχρόνο της.
O Μαρσέλ Προύστ, στο μυθιστόρημα «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» , που δημοσιεύθηκε το 1913, περιγράφει την εκκλησία του χωριού της παιδικής ηλικίας του, σαν «Ένα κτίριο το οποίο καταλαμβάνει, να το πω έτσι, τέσσερις διαστάσεις του χώρου - το όνομα της τέταρτης είναι χρόνος...»
Ο
Αγώνας της Ανεξαρτησίας των Ελλήνων της Στερεάς, λανθασμένα φέρεται ότι ξεκίνησε στις 26
Μαρτίου του 1821 στον Όσιο Λουκά. Όλα μαρτυρούν πως άρχισαν δύο ημέρες πριν, 24
Μαρτίου 1821, στον Προφήτη Ηλία.
Ερευνώντας την παράμετρο «χρόνος».
-Πως υπολογίζεται το πότε-χρονικά, σε ένα γεγονός;
-Aπό την επίσημη καταγραφή του.
-Και εάν δεν υπάρχει συγκροτημένη Αρχή, να καταγράψει το γεγονός;
-Από τις καταθέσεις των μαρτύρων.
Που σιγά-σιγά γίνονται αφηγήσεις και ιστορία. Πολύτιμες μαρτυρίες και πηγές.
Γράφονται στα βιβλία της Ιστορίας και φτάνουν έως εμάς σήμερα ως αδιαμφισβήτητα γεγονότα.
Όπως, το πότε-χρονικά ξέσπασε ο Αγώνας της Ανεξαρτησίας, το 1821 στην Στερεά Ελλάδα*. Τον καιρό της Ελληνικής Επανάστασης, που δεν υπήρχε επίσημη καταγραφή, παρά μόνο από την Οθωμανική Αρχή. Οπότε μόνο οι καταθέσεις των ιδίων πρωταγωνιστών-μαρτύρων, είναι τα τεκμήριά μας. Οι αφηγήσεις τους, στους μετά την Επανάσταση ιστορικούς, που ως πολύτιμες μαρτυρίες τους ανήγαγαν σε πηγές της ιστορίας, της Ελλάδος. Και αναφέρονται σε όλα τα γνωστά βιβλία της ιστορίας, ώστε να μιλάμε για αδιαμφισβήτητα και αληθινά, πραγματικά γεγονότα του 1821
Δεν είναι όμως ούτε αυτό απόλυτα αληθές. Τοπικιστικές θεωρήσεις, μεμψιμοιρία στην διαχείριση πολιτισμικών θεμάτων, διοικητικές παλινδρομήσεις, κοινωνικές σκοπιμότητες, πολιτικές συγκυρίες, θρησκευτικά συμφέροντα αλλά και οικονομικοί λόγοι, συνετέλεσαν στο να βρίθουν από ανακρίβειες, έως σήμερα 200 χρόνια μετά, περισσότερο ή λιγότερο γνωστά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης.
*Αποφεύγεται ο όρος Ρούμελη, μιας και τότε Ρούμελη ονόμαζαν οι Οθωμανοί ολόκληρη την Βαλκανική. Εκτός της Πελοποννήσου, ονομαζόμενη ως Μόρα. Τις περιοχές αυτές, το μεγαλύτερο διάστημα την Οθωμανικής κυριαρχίας, τις διοικούσε ο Ρούμελη Βαλεσής (με έδρα το Μοναστήρι) και ο Μόρα Βαλεσής (με έδρα την Τρίπολη), αντίστοιχα
Ερευνώντας την παράμετρο «τόπος».
Δεν ήταν ταυτόχρονο και συγχρονισμένο το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης, στα επαναστατικά κέντρα του 1821 Ούτε φυσικά, στην Στερεά Ελλάδα. Οι συνθήκες για εξέγερση ήταν δύσκολες, καθώς δεν ήταν ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη και οι πρόκριτοι του τόπου δεν είχαν μεγάλη πολιτική εμπειρία. Επίσης, υπήρχε σημαντική παρουσία οθωμανικού πληθυσμού και στρατιωτών στην Εύβοια και τη Λαμία, ενώ στην κοντινή Ήπειρο είχε εκστρατεύσει εναντίον του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, ο ικανότατος Χουρσίτ Πασάς.
Επίσης το ορεινό γεωγραφικό ανάγλυφο, οι μεγάλοι χρόνοι λόγω των αποστάσεων, η δυσκολία στην διαβίβαση εντολών και ειδήσεων, σε συνδυασμό με την αναγκαία μυστικότητα, την κάλυψη και απόκρυψη των επιχειρούμενων ενεργειών αλλά και η επικινδυνότητα της συνωμοσίας, έναντι των Οθωμανικών Αρχών, κατέστησαν την εκδήλωση της Επανάστασης, στην Στερεά Ελλάδα, κατά κύματα και με διαφορές από τόπο σε τόπο.
«Εθνικόν ότι είναι Αληθές».
Ανιχνεύοντας το ξεκίνημα της Επανάστασης στην Στερεά Ελλάδα.
Τα Πέντε W (Five Ws) είναι ερωτήματα των οποίων οι απαντήσεις θεωρούνται βασικές στη συγκέντρωση των πληροφοριών. Αναφέρονται συχνά στη δημοσιογραφία και στην έρευνα. Αποτελούν την φόρμουλα για την απόκτηση της πλήρους ιστορίας επί ενός θέματος. Σύμφωνα με την αρχή των Πέντε W, η έκθεση μπορεί να θεωρηθεί ολοκληρωμένη, μόνο αν απαντά σε αυτά τα ερωτήματα, ξεκινώντας από το: 1. Πού έλαβε χώρα το συμβάν; (Where did it take place?) 2. Ποιος το έκανε αυτό; (Who did that? ) 3. Πότε έλαβε χώρα το συμβάν; (When did it take place?) 4. Τι συνέβη; (What happened?) 5. Γιατί συνέβη αυτό; (Why did that happen?)
wikipedia
Ερευνώντας ακριβώς, το «που ξεκίνησε η Επανάσταση στην Στερεά Ελλάδα το 1821;»
Τα Μοναστήρια ήταν τα επαναστατικά στρατόπεδα, των Αγωνιστών του 1821. Εκεί έγινε όλη η προετοιμασία της επανάστασης. Οι μυστικές συναντήσεις των ηγετών της. Οι συνεδριάσεις των επαναστατικών επιτροπών, Η προετοιμασία των πολεμοφοδίων. Η αποθήκευση και φύλαξη οπλισμού. Η διαμονή και επισιτισμός εκστρατευτικών σωμάτων. Η διακομιδή και νοσηλεία των τραυματιών. Η τέλεση μυστηρίων μεταξύ επαναστατημένων Ελλήνων αλλά και η τέλεση των αναγκαίων θρησκευτικών τους καθηκόντων. Ο σταυλισμός του διαθέσιμου ιππικού. Και η τακτική ή έκτακτη τροφοδοσία σε κρέας, τυρί, ψωμί, ελιές και κρασί επί πιστώσει.
Στην Ανατολική Στερεά, η μεγαλύτερη Επαναστατική εστία ήταν το «Βασιλομονάστηρο» του Οσίου Λουκά του Στειριώτη (Από τους Δελφούς της Φωκίδας). Το Μοναστήρι βρίσκεται κτισμένο στην περιοχή της Αρχαίας Φωκίδας, η οποία έφτανε στον Κορινθιακό, έως την Αρχαία Βούλιδα*. Έως και τις αρχές του 19ο αιώνα η Μονή ανήκε στην Αρχιερατική Περιφέρεια της Επισκοπής Σαλώνων (Επισκοπής Άμφισσας). Ενώ και την τελευταία περίοδο της Οθωμανικής παρουσίας, η διοίκηση της περιοχής αυτής είχε παραχωρηθεί στον Επίσκοπο Σαλώνων Ηαΐα Παπαστάθη, από την Αλή Πασά.
Η Ι. Μονή Οσίου Λουκά, στο Στείρι Λειβαδιάς-σήμερα, αναφέρεται ως ο τόπος όπου ξεκίνησε η Επανάσταση στην Στερεά Ελλάδα. Μια πιο προσεκτική όμως έρευνα θα καταδείξει πως ΔΕΝ ΞΕΚΙΝΗΣΕ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ ΟΣΙΟ ΛΟΥΚΑ Θα καταδείξει πως στον Όσιο Λουκά έγινε δοξολογία για την Επανάσταση** και ο Επίσκοπος Σάλωνων Ησαΐας ευλόγησε τον επιστήθιο φίλο του και Αρματολό της Λεβαδιάς Θανάση Διάκο με τα παλληκάρια του, στον Ιερό Αγώνα για την Ελευθερία των Ελλήνων.
Το ξεκίνημα της Επανάστασης, έγινε σε ένα άλλο Μοναστήρι, αυτό του Προφήτη Ηλία, στην Άμφισσα.
-----
*Η Βούλις ή Βούλιδα ήταν παραθαλάσσια πόλη της αρχαίας Φωκίδας στον όρμο της Ζάλτσας, του αρχαίου μυχού στα βόρεια παράλια του Κορινθιακού κόλπου, χτισμένη πάνω σ΄ένα απόκρημνο βράχο περίπου 1500 μέτρα από την ακρογιαλιά. Σήμερα η περιοχή αυτή ανήκει στον Νομό Βοιωτίας και συγκεκριμένα στο Δ.δ. Αγίας Άννας, του Δήμου Λεβαδέων.
**Η Δοξολογία ψάλλεται στο μεταίχμιο μεταξύ του Όρθρου και της θείας Λειτουργίας. Είναι ένας περιεκτικότατος δοξολογικός ύμνος προς τον Τριαδικό Θεό, μια ορθόδοξη προσευχή προς τον Πλάστη και Σωτήρα μας.
Ερευνώντας ακριβώς, το «ποιος ξεκίνησε την Επανάσταση στην Στερεά Ελλάδα το 1821;»
Ηγέτης της τοπικής Εκκλησίας, της Επισκοπής Σαλώνων ήταν τον Μάρτιο του 1821 ο 43χρονος Δεσπότης Ησαΐας Παπαστάθης, από την Δεσφίνα της Φωκίδας. Ο Ησαΐας ήταν και διορισμένος από τον Αλή Πασά, «διοικητής της Περιφέρειας», πράγμα που στάθηκε ευνοϊκό, για την άρτια προετοιμασία της Επανάστασης, στην Ανατολική Στερεά. Ο Επίσκοπος Ησαΐας ήταν ορκισμένος «Φιλικός» και άριστος συνεργάτης του Αρματολού των Σαλώνων Γέρο-Πανουργιά, ο οποίος τον αποκαλούσε: «δεξί του χέρι».
Ο Ησαΐας ήταν η καρδιά της προπαρασκευής του Αγώνα. Αγόρασε όπλα και πολεμοφόδια από την αγορά της Ευρώπης, που είχαν πρόσβαση οι Γαλαξειδιώτες καραβοκύρηδες και έμποροι. Από τα Αρχεία του 1820 - 1821, της νήσου Ύδρας, όμως προκύπτει, πως και Υδραίικα καράβια μετέφεραν στα Σάλωνα (στο παρακείμενο λιμάνι) όπλα και πυρομαχικά. Έτσι σιγά-σιγά η πόλη, παραμονές της Επανάστασης έγινε μια απέραντη αποθήκη από: «καριοφίλια» ή «ντουφέκια», κυρίως από την Ιταλία, «καρτούτσια» ή «φυσέκια» (φυσίγγια), πιστόλες (κοντόκανα όπλα) και ίσως, «γιαταγάνια» (ελαφρά κυρτά σπαθιά) και «πάλαις» (πολύ κυρτά σπαθιά). Τέλος, «παλάσκες» (θήκες για πυρομαχικά και «βόλια» (σφαίρες).
Για την αγορά του οπλικού εξοπλισμού και των πυρομαχικών, ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας διέθεσε όλα τα δικά του χρήματα, τα όποια χρήματα της φτωχής του Επισκοπής, ενώ δανείστηκε χρήματα και εισοδήματα από προύχοντες Σαλωνίτες, υποσχόμενος εγγράφως να τα επιστρέψει, με την ευτυχή έκβαση του Αγώνα.
Το Σάββατο 26 Μαρτίου 1821, στο Μοναστήρι του Οσίου Λουκά (Ι. Μονή Οσίου Λουκά), ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας ευλόγησε, μετά το πέρας λαμπρής αρχιερατικής λειτουργίας, τον Οπλαρχηγό της Λειβαδιάς Θανάση Διάκο και τα παλικάρια του, στην επικείμενη Επανάσταση των Ελλήνων κατά των Οθωμανών. Στο τέλος δε, της δοξολογίας, ευλόγησε και ύψωσε στον ελεύθερο φωκικό ουρανό, την πρόχειρη επαναστατική Ελληνική σημαία.
Ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας, αναφέρεται πως εκίνησε την Επανάσταση των Ελλήνων της Στερεάς Ελλάδος, εκείνη την μέρα, Σάββατο 26 Μαρτίου 1821 Αν μελετήσει όμως κάποιος βαθύτερα θα δει ότι ΔΕΝ ΞΕΚΙΝΗΣΕ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΙΣ 26 ΜΑΡΤΙΟΥ Η μελέτη θα αναδείξει ότι ως έναρξη δεν λαμβάνεται η δοξολογία στον Όσιο Λουκά, όπως δεν λαμβάνεται και η δοξολογία στην Αγία Παρασκευή, Λειβαδιάς*
Η εκκίνηση της Επανάστασης έγινε δύο ολόκληρες ημέρες πριν. Την Πέμπτη 26 Μαρτίου 1821 από τον Επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα.
-----
*Εκεί, στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής (Ι. Ναός Αγίας Παρασκευής Κοιμητηρίου) στις 1 Απριλίου 1821 ο Επίσκοπος Σάλωνων (Άμφισσας) Ησαΐας, παρευρέθη στο ιερό εορταστικό συλλείτουργο, μαζί με τον φυσικό του προϊστάμενο, τον Μητροπολίτη Αθηνών (και Λεβαδείας) Διονύσιο και τον Επίσκοπο Ταλαντίου (Αταλάντης) Νεόφυτο. Η δοξολογία έγινε για την απελευθέρωση της Λειβαδιάς από τον Τουρκικό ζυγό, ενώ ακολούθησε η ορκωμοσία του Αρχηγού και όλου του σώματος, των επαναστατών. Του επιστήθιου φίλου του Ησαΐα, θρυλικού Θανάση Διάκου, ενώπιον του Τιμίου Σταυρού, της Αγίας Τράπεζας, από τον ίδιο τον Δεσπότη Ησαΐα.
Ερευνώντας ακριβώς, το «πότε ξεκίνησε η Επανάσταση στην Στερεά Ελλάδα το 1821;»
Σε μυστικό Πολεμικό Συμβούλιο, λίγο πριν το ξέσπασμα της Επανάστασης, ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας, που μόλις είχε επιστρέψει από μεγάλο ταξίδι στο οποίο φέρεται να έλαβε τελικές οδηγίες, δίνοντας την αρμόζουσα επισημότητα, όρκισε όλους πάνω στο ευαγγέλιο. Στην συνέχεια, εξέφρασε την γνώμη του ότι η Επανάσταση στην περιοχή (ειδικά: Φωκίδα και Βοιωτία) έπρεπε να γίνει μετά το ξέσπασμα στον Μοριά.
Αρχικά, επικοινώνησε προσωπικά με τους Αρματολούς της περιοχής. Δεν είναι γνωστό εάν τον επισκέφτηκαν, στο Δεσποτικό ή βρεθήκαν κάπου αλλού. Γνωρίζουμε όμως, πως δεν κατάφερε να τους συναντήσει όλους. Σε αυτούς λοιπόν, έστειλε εμπιστευτικές επιστολές. Τους δε Προεστούς και τηρώντας όλες τις προφυλάξεις, τους κάλεσε σε μυστικό Πολεμικό Συμβούλιο, στο Αρχονταρίκι του. Εκεί παρέστησαν οι εξής: Αναγνώστης Κεχαγιάς. Αναγνώστης Γιαγτζής (1796 - 1875). Γεωργάκης Παπαηλιόπουλος. Ρήγας Κοντορρήγας. Ηλίας Κόκκαλης. Ευστάθιος Μαρκίδης ή Μαρκόπουλος. Δεστερλής. Βασίλης Χατζάρας. Ευθύμιος Κρανάκης. Χαρίτος. Λουκατζίκος. Παπαλουκόπουλος κ.α. των οποίων τα ονόματα δυστυχώς δεν σώζονται.
Στο Πολεμικό Συμβούλιο αυτό, αποφασίστηκε οι μετέχοντες να αναλάβουν την οργάνωση της Επανάστασης στην περιοχή των Σαλώνων.Την εκτέλεση των επιχειρήσεων θα έκανε ο Αρματολός των Σαλώνων Γέρο-Πανουργιάς, με τα παλικάρια του. Αμέσως μετά, τα Σάλωνα προετοιμάζονταν πυρετωδώς, για την Μεγάλη Μέρα. «Η όψις των κατοίκων και αυτών των παίδων ασημέραι ηλλοιούτο επί το πολεμικότερον μόνον οι Τούρκοι ετύφλωττον, διότι ουδέν όπλον, ουδέ εις σάκκος πυρίτιδος ή πυρολίθων περιήλθεν εις χείρας αυτών». Γράφει ο Ι. Κρέμος.
Την Τρίτη 22 Μαρτίου 1821, ο Επίσκοπος Ησαΐας πήγε στο Γαλαξείδι. Εκεί και με πρόσκληση του Προκρίτου των Πατρών Ιωάννη Παπαδιαμαντόπουλου (1766 - 1826), συστήθηκε επίσης Πολεμικό Συμβούλιο με σκοπό την παρότρυνση των Γαλαξειδιωτών, για την συμμετοχή τους στον Αγώνα. Η εντολή είχε έλθει από ψηλά, από την Υπέρτατη Αρχή, της «Φιλικής Εταιρίας». Στο συμβούλιο έλαβαν μέρος οι: Οδυσσέας Ανδρούτσος. Γέρο Πανουργιάς. Ο Καπετάνιος του Γαλαξειδίου Γιάννης Γκούρας (1791 - 1826). Ο Σταύρος Κόντος και όπως είναι γνωστό, άλλοι Οπλαρχηγοί και Πρόκριτοι της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδος, των οποίων τα ονόματα δεν διασώθηκαν.
Την Πέμπτη 24 Μαρτίου 1821, στον Προφήτη Ηλία, ο Ησαΐας όρκισε στο Ιερό Ευαγγέλιο τον πρωτεπαναστάτη της Ρούμελης (Ανατολική, Κεντρική & Δυτική Στερεά Ελλάδα), Γέρο-Πανουργιά και τα παλληκάρια του. Όρκος τους, ο Αγώνας για την Ελευθερία. Ο Γέρο-Πανουργιάς και τα παλληκάρια του, μετά από τρεις ημέρες, κατόπτευσης, προετοιμασίας αλλά και δισταγμού, τελικά, εφόρμησαν στις 27 Μαρτίου για την κατάληψη της πόλης και του Κάστρου, των Σαλώνων. Την πόλη την απελευθέρωσαν σχεδόν αμέσως. Το Κάστρο των Σαλώνων το πολιόρκησαν και το κατέλαβαν, με παράδοση άνευ όρων των κλεισμένων σε αυτό Οθωμανών, την Κυριακή 10 Απριλίου 1821, ημέρα του Πάσχα.
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΣΤΟΝ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ ΣΤΙΣ 24 ΜΑΡΤΙΟΥ Όπως γράφει ο Ι. Φιλήμων: «Πρώτη η Άμφισσα της Φωκίδος εκινήθη… Πρώτος ο Οπλαρχηγός ταύτης Πανουργιάς, έδωκε την κυρίαν ώθησιν και την σημαίαν ύψωσε…» Έτσι ο Πανουργιάς κήρυξε την Επανάσταση στην περιφέρεια των Σαλώνων στις 24 Μαρτίου 1821 Σχεδόν ταυτόχρονα με τους Καλαβρυτινούς, τους Πατρινούς και τους Μανιάτες. Στον Προφήτη Ηλία, στις 24 Μαρτίου, συστήθηκε το πρώτο Επαναστατικό Στρατόπεδο των εξεγερμένων Σαλωνιτών. Εκεί ορκίστηκαν οι Αγωνιστές με Αρχηγό τον Γέρο-Πανουργιά, στο Ιερό Ευαγγέλιο του Ναού, της Μονής, από τον Επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα.
Ερευνώντας ακριβώς, το «τι συνέβη κατά το ξεκίνημα της Επανάστασης, στην Στερεά Ελλάδα το 1821;»
Ο Αναγνώστης Γιαγτζής*, σε κατοπινή έκθεση Εκδουλεύσεων, διηγείται: «Οι Προύχοντες της Άμφισσας Αναγνώστης Κεχαγιάς, Αναγνώστης Μαρκόπουλος, Βασίλειος Χαντζάρας, Γεώργιος Ηλιόπουλος, Ευστάθιος Μάρκου, Ηλίας Κόκκαλης, Νικόλαος Κοντόρηγος, Ρήγας Κοντόρηγος και Χρίστος Γιαγτζής εκαταθέσαμεν κατά πρώτον, χρηματικήν κατάστασιν γρόσια 60.000 και τα οποία ηγοράσθησαν εις πολεμοφόδια, πυρίτιδα, μόλθβδον, χαρτίον και εις πετζιά Ουγγαρίας.
Ετοιμάσαμεν αυτά εις κάσας και δια νυκτός τα διευθύναμεν εις τον ηγούμενον της Μονής του προφήτου Ηλία ονόματι Παπακώστα τας οποίας επροφύλαξε εις τας σπηλιάς. Επομένως έλαβον γράμματα παρά του πανιερωτάτου των παλαιών Πατρών Ανδρέαν Ζαΐμην, κλπ. Από τα Καλάβρυτα γράφοντάς με να κινήσωμεν τα όπλα εναντίον των Τούρκων διότι αυτοί ύψωσαν την σημαίαν της ελευθερίας.
Αμέσως και εγώ αναχωρώ προς αντάμωσιν του αρματολού Πανουργιά, τον οποίον εύρον εις το μετόχι της μονής του προφήτου Ηλία, με στρατιώτας περίπου των είκοσι, τα ονόματα των οποίων είναι: Ιωάννης Γκούρας, Παπανδρέας (Μόρης), Γεράντωνος, Ρούκης, Μαμούρης, Ασλάνης και Καπλάνης κλπ Ομιλώντας μετά του αρματολού Πανουργιά όλην την νύκτα την 24 Μαρτίου δια να κινήσωμεν την επανάστασιν της Ρούμελης κατά των Τούρκων, με απεκρίθην:
-Μπρε δεν το εκβάζωμεν πέρα διότι είναι μεγάλη δουλειά. Τον απεκρίθη: καπετάνιε το εκβάζωμεν πέρα διότι έχομεν βοηθούς όλας τας δυνάμεις. Με απεκρίθη: πήγαινε εις το Γαλαξείδιον να ομιλήσεις και να συμφωνήσεις με τους προύχοντες αν εκβάζουν τα πλοία των εις τον κόρφον του Εμπάχτου και αν οι της ξηράς θέλουν έλθη προς βοήθειάν μας. Εγώ δε δια νυκτός από την μονήν του ειρημένου προφήτου Ηλία διευθύνθην εις Γαλαξείδιον κάμνοντας με τους προύχοντας κατ΄ιδίαν συνέλευσιν ομιλώντες περί του ιερού τούτου έργου.
Αμέσως απεφασίσαμεν και εφονεύσαμεν όλους τους εις Γαλαξείδιον Οθωμανούς και οίτινες ήσαν εις τα φορτικά πλοία και περί τας αυγάς ( Τετάρτη 25 Μαρτίου 1821) υψώσαμεν την σημαίαν της ελευθερίας και εφ΄οπλίσθημεν άπαντες και εκστρατεύσαμεν δια ξηράς και δια θαλάσσης. Εγώ δε αμέσως ανεχώρησα προς αντάμωσιν του αρματολού Πανουργιά διευθυνόμενος εις την μονήν του προφήτου Ηλία όπου φθάσας εκείθεν του έδωσα την χαροποιάν ταύτην είδησιν και συγχρόνως ειδοποιήσαμεν όλην την επαρχίαν να οπλισθεί και να φθάσει όλως ταχέως προς αντάμωσίν μας.
Και οι χωρικοί να φονεύσουν όλους τους Οθωμανούς οίτινες ήσαν εις τα χωρία των και να σφαλίσουν τον δρόμον της Λαμίας. Συγχρόνως ειδοποιήσαμεν τον εις Λεβάδειαν καπετάν Διάκον, τον εις Λιδωρίκιον καπετάν Σκαλτζοδήμον, καπετάν Δυοβουνιώτην και καπετάν Μητζοκοντογιάννην, ότι εμείς εις τας 26 Μαρτίου εβγήκαμεν δια νυκτός εις την Άμφισσαν και εις τας 27 εκλήσαμεν τους Τούρκους εις το φρούριον, οι οποίοι επαραδώθησαν αφ΄ης ημέρας του Πάσχα…»
-----
*Ο Νικόλαος (Αναγνώστης) Γιαγτζής (1786–1875) ήταν έμπορος και αγωνιστής του 1821. Γεννήθηκε το 1786 στην Άμφισσα. Η οικογένεια του ήταν εύπορη και έτσι πήγε στην Ιταλία για να σπουδάσει. Εκεί ήρθε σε επαφή με τις εθνοαπελευθερωτικές ιδέες. Όταν επέστρεψε στην Άμφισσα έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρίας και συνέβαλε στην προετοιμασία της επανάστασης. Πήρε μέρος στη σύσκεψη στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στις 24 Μαρτίου του 1821. Έφτιαξε ένα δικό του στρατιωτικό σώμα με το οποίο πήρε μέρος σε διάφορες μάχες στην Ρούμελη και την Πελοπόννησο. Παράλληλα ενίσχυσε επανειλημμένα οικονομικά τον αγώνα. Μετά το τέλος της επανάστασης και τη δημιουργία του ελληνικού κράτους εγκαταστάθηκε στην Ερμούπολη και ασχολήθηκε με το εμπόριο. Από το 1850 μέχρι το 1853 διετέλεσε δήμαρχος Ερμούπολης. Πέθανε το 1875 και άφησε την μεγάλη του περιουσία στη γενέτειρά του προκειμένου να ιδρυθεί και να λειτουργήσει εκπαιδευτήριο.
Ερευνώντας ακριβώς, το «γιατί;»
Φαινομενικά υπάρχει διάσταση ως προς την χρονική έναρξη και τον τόπο, της Επανάστασης στην Ανατολική Στερεά αλλά γενικά και σε όλη την Στερεά Ελλάδα. Από την μια η προχωρημένη ημερομηνία της 26ης Μαρτίου, στην Ι. Μονή Οσίου Λουκά, που δεν λαμβάνει υπόψη: Την πρώτη πολεμική κίνηση, την σύσκεψη, την ορκωμοσία και την εφόρμηση, στην Ι. Μονή Προφήτη Ηλία, που προηγήθηκε δύο ολόκληρες ημέρες, την 24η Μαρτίου. Αλλά και την Απελευθέρωση του Γαλαξειδίου από τους Οθωμανούς, την 25η Μαρτίου. Στηριζόμενη αποκλειστικά και μόνο στο αφήγημα της «επίσημης» έναρξης του Αγώνα, λόγω ότι έγινε λαμπρή δοξολογία, στον Ναό του Μοναστηριού, αλλά με την παντελή απουσία των οπλαρχηγών της περιοχής των Σαλώνων και των ανδρών τους.
Για τον απλούστατο λόγο ότι εκείνη την αδιαμφισβήτητα λαμπρή ημέρα, το Σάββατο 26 Μαρτίου 1821 (για την επαρχία της Λειβαδιάς), οι Σαλωνίτες ήταν με το χέρι στην σκανδάλη. Ήδη επαναστατημένοι, αποφασισμένοι και προετοιμασμένοι για την πολιορκία και την απελευθέρωση των Σαλώνων και του Κάστρου.
Σε χειρόγραφό σημείωμά του ο Γεωργάκης Παπαηλιόπουλος γράφει: «Εις τα 1821 Μαρτίου 27 εκτυπήσαμεν τους Οθωμανούς και της πατρίδος μας τους Βοστητζάνους όπου ήταν όλοι εκεί φερμένοι, έναν Ορτζακιάνην με 40 στρατιώτας όπου είχεν μαζί του. Την ιδίαν ημέραν προς το εσπέρας τους εμβάσαμεν εις το φρούριον και τους πολιορκήσαμεν στενά και εις 13 ημέρας τους υποχρεώσαμεν και επαραδώθησαν εις τας χείρας των Ελλήνων. Την σημαίαν της Επαναστάσεως υψώσαμεν εις την οικίαν του Α. Κεχαγιά εμβήκαμεν εις την πόλιν μαζί με τους οπλαρχηγούς προπορευόμενοι εμείς μπροστά διότι εγνωρίζαμεν τους δρόμους».
Ουσιαστικά όμως, δεν υπάρχει καμία σύγχυση, αναφορικά ,ε την ημερομηνία και το μέρος όπου έγινε το ασυγκράτητο ξέσπασμα του Αγώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, στην Στερεά Ελλάδα, το 1821 γιατί την Πολεμική Ιστορία την γράφουν πολεμικά γεγονότα. Στρατιωτικές κινήσεις. Ένοπλες εξεγέρσεις. Δεν την καθορίζουν λατρευτικές δοξολογίες, θείες λειτουργίες ή τα σεβαστά μυστήρια της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Και η ιστορία έχει γραφτεί για το τι έγινε την Πέμπτη 24 Μαρτίου, στον Προφήτη Ηλία, όπου ο Αρματολός των Σαλώνων Γέρο-Πανουργιάς «πρώτος πρώτων» εξηγέρθη κατά των Τούρκων.
Ακολούθησε ο θρυλικός Αρματολός της Λειβαδιάς Αθανάσης Διάκος, την κινητοποίησή του, για την Απελευθέρωση της Λειβαδιάς, ξεκινώντας από τη Λυκούρεση όπου έπιασε με τα παλικάρια του, τη νύχτα της 28ης προς την 29η Μαρτίου 1821, τα υψώματα του Προφήτη Ηλία, απέναντι από το Κάστρο. Στις 31 Μαρτίου, ο Βοεβόδας Χασάν, εγκαταλειμμένος από του Αλβανούς, δεν μπόρεσε να αντέξει στις απανωτές επιθέσεις των επαναστατών, που είχαν ενισχυθεί και με 200 Αραχωβίτες, υπό τον Λάζαρη, αναγκάστηκε ν΄ ανοίξει την καστρόπορτα και να παραδοθεί, με τους έγκλειστους Τούρκους, χωρίς όρους. Την αυγή της Πρωταπριλιάς, ημέρα Παρασκευή, η ελληνική σημαία κυμάτιζε στο κοντάρι, πάνω στην «Ώρα».
Θεόδωρος Χρ. Γκούμας.
Δημοσιογράφος.
Ανεξάρτητος. Μη εκτελεστικός Σύμβουλος Εκδόσεων.
Xάρτης της Στερεάς Ελλάδας: (Ανατολική & Δυτική), με τις πόλεις της εποχής.
Στο κέντρο: Σε πρωτεύοντα ρόλο, τα Σάλωνα (Άμφισσα), καθώς και οι δύο Ι. Μονές της Αρχιερατικής και διοικητικής επαρχίας, των Σάλωνων-τότε (Η Ι. Μονή Προφήτη Ηλία, όπου στις 24 Μαρτίου 1821 ξεκίνησε η Ελληνική Επανάσταση, στην Στερεά Ελλάδα και η Ι. Μονή Οσίου Λουκά, όπου στις 26 Μαρτίου έγινε επίσημη δοξολογία, για την Ελληνική Επανάσταση).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
· ΕΠΙΣΚΟΠΙΚΟΙ ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΠΌ ΑΡΧΗΣ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ Εν Αθήναις 1975 Β. Ατέση.
· Η ΦΩΚΙΔΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ Ε. Ν. Σταθόπουλος. ΑΘΗΝΑ 1994
· ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ Εκδοτική Αθηνών.
· ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ Σ. Τρικούπη. ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1918
· ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΑΜΦΙΣΣΗΣ 1 Π ΚΑΛΟΝΑΡΟΥ ΑΜΦΙΣΣΑ
· ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΑΜΦΙΣΣΗΣ 2 Δ ΚΡΑΒΑΡΤΟΓΙΑΝΝΟΥ ΑΜΦΙΣΣΑ 1997
· Ο ΑΓΙΟΣ ΣΑΛΩΝΩΝ ΗΣΑΙΑΣ Θεοδώρου Χρ. Γκούμα. ΑΜΦΙΣΣΑ 2019
· Ο ΣΑΛΩΝΩΝ ΗΣΑΙΑΣ Ηλία Ανδρακάτου.
· Ο Θ. ΜΑΝΙΚΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΑΙ ΤΩΝ ΣΑΛΩΝΩΝ Γ. Καψάλη 1973
· Ο ΠΑΡΑΜΕΡΙΣΜΕΝΟΣ ΕΘΝΕΓΕΡΤΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΣΑΛΩΝΩΝ ΗΣΑΙΑΣ Δ. Παπακωνσταντίνου. ΑΘΗΝΑ 1996
· Ο ΣΑΛΩΝΩΝ ΗΣΑΙΑΣ Τ. Λάππας (Η ιστορία του Δεσπότη και ένας μύθος) 1944
· Ο ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΣΑΛΩΝΩΝ ΗΣΑΙΑΣ Α. Μάνου.
· ΟΣΜΑΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Νεοκλή Σαρρή ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΣΕΝΙΔΗΣ
· ΦΩΚΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ 1 Για την Ι. Μονή Προφήτη Ηλιού Άμφισσας.
· ΦΩΚΙΔΑ Κ. Καψάλη.
· ΦΩΚΙΔΑ Γ. Κρέμμου.
· ΦΩΚΙΔΑ Δ. Κραβαρτόγιαννος. Ο Ήρωας Δεσπότης των Σαλώνων Ησαΐας. 1971
