20 Μαρτίου 2021 / 200 Χρόνια Αγώνα Ανεξαρτησίας.
Η συνοικία
της Πλάκας και γενικά όλη η περιοχή βόρεια και ανατολικά της «Άορνης Πέτρας»,
του Ιερού Βράχου της Ακροπόλεως, είναι ο τόπος που καταφεύγω, μόνος ή με παρέα,
να συλλογιστώ, να ερευνήσω και διδαχθώ. Σήμερα, με την Κατερίνα και λόγω της
ιδιαιτερότητας της ημέρας, αποφασίσαμε, τελειώνοντας μια δουλειά, για την οποία
βρεθήκαμε στο Σύνταγμα, να περιδιαβούμε την «Επαναστατική Αθήνα». Να σταθούμε
δηλαδή έξω από μνημεία και να μπούμε (εάν αυτό είναι εφικτό) σε όσα από αυτά,
συνδέονται με το 1821 Την Εθνική Εορτή, που θα γιορτάσουμε σε λίγες ημέρες και
που ο Αγώνας της Ανεξαρτησίας, στην Αθήνα, είναι λίγο ή πολύ, άγνωστος.
Αρχικά
κατηφορίσαμε την οδό Μητροπόλεως. Την παλαιά οδό Πλούτωνος. Πρώτη μας στάση, Η
«Αγία Δύναμη». Ένα μεσαιωνικό εκκλησάκι θεμελιωμένο πάνω σε αρχαίο τόπο. Τις
«Πύλες Διοχάρους», του Θεμιστόκλειου Τείχους. Παλαιό Μετόχι, της Ι. Μονής
Πεντέλης, που επικοινωνεί υπόγεια, με γύρω χώρους. Μεταξύ των οποίων, και το
σπίτι του πυροτεχνίτη: Μαστρο – Παυλή Αλέξη του Μπαρουξή (πατέρα του Σπυρίδωνα
Παυλίδη, που δημιούργησε το 1841 το «Γλυκισματοποιείον Παυλίδου»). Ο Μαστρο –
Παυλής διέθετε μπαρουτόμυλο (Στη συμβολή των οδών: Αιόλου και Βύσσης) και
κατασκεύαζε φυσέκια για λογαριασμό των Οθωμανών και για την άμυνα του Τουρκικού
Κάστρου, της Ακρόπολης. Ένα μέρος όμως από τα πυρομαχικά, μέσω του υπογείου του
σπιτιού του και της σήραγγας κάτω από την «Αγία Δύναμη», μετέφερε η κυρά -
Μανώλαινα, η Μαρία Μπινιάρη, στους Έλληνες Αγωνιστές. Κάτω από άπλυτα ρούχα,
που πήγαινε δήθεν να πλύνει στον Ιλισό. Στο ποτάμι έφταναν αγωγιάτες με
μουλάρια, τα παρελάμβαναν και τελικά κατέληγαν στο Μενίδι, στα χέρια των
επαναστατών της Αθήνας.
Επόμενος
σταθμός, ο Μητροπολιτικός Ναός «Ο Ευαγγελισμός Της Θεοτόκου». Η Μητρόπολη
Αθηνών χτίστηκε στην Πλάκα γιατί η Πανεπιστημίου θεωρήθηκε τότε, ερημική
περιοχή. Χρειάστηκαν 20 χρόνια μέχρι να αποπερατωθεί (από το 1842 έως το 1862)
Είναι απροσδιορίστου ρυθμού, μιας και για την αποπεράτωση χρειάστηκαν τρεις
διαδοχικοί αρχιτέκτονες (ένας Δανός, ένας Έλληνας και ένας Γάλλος), εν μέσω
οικονομικών προβλημάτων και τεραστίων αποκλίσεων από τον κάθε προϋπολογισμό.
Ότι είναι μαρμάρινο γλυπτό, στο εσωτερικό, είναι του γλύπτη Γεωργίου Φιτάλη.
Εκτός την μαρμάρινη λάρνακα, όπου φυλάσσεται το σκήνωμα του εθνομάρτυρα
Πατριάρχη Γρηγορίου Ε' και που είναι έργο του γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά. Ο
Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ απαγχονίστηκε από τους Οθωμανούς, στις 10
Απριλίου 1821 παρότι μαζί με τους Συνοδικούς Αρχιερείς εξέδωσε δύο Αφορισμούς
κατά των Επαναστατών. Παρόλα αυτά, ανακηρύχθηκε Άγιος από την Ελλαδική
Εκκλησία, εκατό χρόνια μετά.
Στο ύψος του
Καθεδρικού Ναού Αθηνών, στρίψαμε αριστερά και σταθήκαμε στον «Άγιο Ελευθέριο».
Την εκκλησία του 12ου αιώνα που ονομάστηκε έτσι λόγω της Απελευθέρωσης της
Ελλάδας, από τον Τουρκικό ζυγό. Άλλες ονομασίες του είναι: «Παναγία
Γοργοεπήκοος» και «Άγιος Σώζον». Κοιμητηριακός Ναός που στη δύνη της ιστορίας,
έγινε αποθήκη αρχαιοτήτων, δημόσια βιβλιοθήκη και παρεκκλήσι της παρακείμενης
Μητρόπολης. Ο «Αγ. Ελευθέριος» είναι δομημένος, με αρχαίες μαρμάρινες επιγραφές
και ανάγλυφες πλάκες, διαφόρων εποχών. Ένα υπαίθριο μουσείο τέχνης, με
χαρακτηριστικό το εικονογραφημένο ημερολόγιο του αρχαίου ελληνικού κόσμου, στην
ζωοφόρο, στην πρόσοψη του Ναού. Είναι θεμελιωμένος πάνω σε αρχαίο Ναό
αφιερωμένο στην Ειλείθυια, την αρχαία θεότητα που προστάτευε τις εγκυμονούσες.
Ακολούθως
μεταφερθήκαμε στον «Σωτηράκη», τον μικρό Ι. Ναό Του Σωτήρος, κάτω από τον ιερό
βράχο της Ακροπόλεως στη συμβολή τον οδών Θεωρίας και Κλεψύδρας. Μια βυζαντινή
μικρή εκκλησία, για την οποία η μόνη γνωστή ιστορία είναι πως την 4η Ιουνίου
του 1825 ετάφη μυστικά στο δάπεδό της ο δολοφονημένος Οδυσσέας Ανδρούτσος. Σε
μια κόγχη νότια του Ναού, στο «Παρεκκλήσι της Αίας Παρασκευής», όπου υπάρχει
αρχαία κρύπτη, αναπαύθηκε το ηρωικό σώμα του Αρχιστράτηγου της Ρούμελης. Για
οκτώ χρόνια φέρεται η κρύπτη του «Σωτηράκη» να αποτέλεσε το κιβούρι, του
Εθνικού μας Ήρωα. Όπως είναι γνωστό, τα οστά του Ανδρούτσου παρέμειναν επί 40
χρόνια στα αζήτητα στον Ι. Ναό Αγίων Ασωμάτων, στο Θησείο. Μέχρι το 1865 όπου
έγινε η επίσημη ταφή τους στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.
Στην
συνέχεια επισκεφτήκαμε την Αυτοκρατορική Εκκλησία του «Αγίου Νικολάου Ραγκαβά».
Ενός ιδιωτικού καταρχάς Ι. Ναού, της Αθηναϊκής οικογένειας των Ραγκαβάδων. Με
πιο επιφανές μέλος της οικογενείας αυτής, τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Ραγκαβά τον Α΄
(811 – 813 μ.Χ.). Στην εκκλησία αυτή τοποθετήθηκε η πρώτη καμπάνα, μετά την
Απελευθέρωση της Ελλάδος, από τους Οθωμανούς. Η καμπάνα ήταν κατασκευασμένη
στην Ιταλία και επί Τουρκοκρατίας φυλασσόταν σε ειδική κρύπτη καθώς η χρήση
καμπανών είχε απαγορευτεί, με διάταγμα του σουλτάνου. Το 1833 όταν τα Τουρκικά
στρατεύματα αποχώρησαν και παρέδωσαν το Φρούριο της Ακρόπολης στους Αθηναίους,
η καμπάνα σήμανε δυνατά. Ήταν μια ιστορική στιγμή. Και είναι μια ιστορική
καμπάνα!
Κινούμενοι
πάνω στον αρχαιότερο δρόμο που αδιάλειπτα χρησιμοποιείται ανά τους αιώνες, την
οδό Τριπόδων, βρεθήκαμε κοντά στην Αγία Αικατερίνη. Ι. Ναό του 11ου αιώνα,
χτισμένο πάνω σε παλαιοχριστιανική βασιλική που θεμελιώθηκε, σε αρχαίο Ναό της
Θεάς Αρτέμιδος. Παλαιό Μετόχι της Ι. Μονής Αγίας Αικατερίνης, του Σινά, που
αρχικά ήταν αφιερωμένη στους Αγίους Θεοδώρους. Η εκκλησία αυτή συνδέεται άρρηκτα
με το 1821 μιας και στους εξέχοντες, τακτικά εκκλησιαζομένους ενορίτες της,
υπήρξε ο Στρατηγός Μακρυγιάννης. Ο οποίος διέμενε στη γωνία των οδών
Μακρυγιάννη και Διάκου.
Και τελικά
κατηφορίσαμε προς την Κάτω Πλάκα και την οδό Αιόλου. Όπου η τελευταία μας
στάση, ίσως δε και ο προορισμός. Η «Παλαιά Μητρόπολη των Αθηνών». Ο Ι. Ναός
όπου γιορτάστηκε η ενηλικίωση, του βασιλιά Όθωνα, όπου τιμήθηκε η πρώτη
επέτειος, της 25ης Μαρτίου 1821 και όπου τελέστηκε η νεκρώσιμη ακολουθία, του
«Γέρου του Μοριά» Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Χτισμένη από δομικά υλικά 70
γκρεμισμένων βυζαντινών εκκλησιών η Αγία Ειρήνη, έγινε ο Καθεδρικός Ναός της
Αθήνας το 1838 και μέχρι το 1862 Τα μαρμάρινα γλυπτά των Τήνιων αδελφών Φιτάλη,
τα φατνώματα (κενά που σχηματίζονται καθώς διασταυρώνονται τα δοκάρια στην
οροφή) που ήταν η αφορμή για να ανακηρύξει το κράτος την Αγία Ειρήνη διατηρητέο
μνημείο, το 1972, αλλά και σωζόμενοι βασιλικοί θρόνοι του Όθωνα και της
Αμαλίας, είναι οι λόγοι που θαυμάσαμε αυτή την εκκλησία.
Το
«οδοιπορικό στα χρόνια του Αγώνα της Ανεξαρτησίας», όπως αυτός διαδραματίστηκε
στην περιοχή των Αθηνών, έλαβε τέλος. Αναρίθμητα μνημεία για λόγους οικονομίας
του κειμένου, θα αναγκαστώ να παραλείψω. Χώρους εμβληματικούς, όπως το σπίτι
του Χατζή Χαλίλ Εφέντη, ο οποίος αρνήθηκε να υπογράψει «φετφά» για τη θανάτωση
3.000 Αθηναίων. Αλλά και χώρους επιβλητικούς όπως η οικία Μπενιζέλων, ένα
τυπικό «κονάκι» της κοινωνικής ελίτ, της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ένα είναι
βέβαιο: Η Αθήνα του 1821 είναι εδώ. Είναι εκεί έξω, δίπλα σε ανυποψίαστους
χώρους. Πίσω από πολυσύχναστους δρόμους. Υπαρκτή και ανακαινισμένη έως τα
χρόνια μας, καρτερεί τον επισκέπτη – περιηγητή να του αφηγηθεί την υπέροχη
ιστορία της. Να του εξιστορήσει το μοναδικό της αφήγημα, αυτό μιας κοινωνίας
που άφησε την βολή της, πριν διακόσια χρόνια και αγωνίστηκε για Ελευθερία και
Ανεξαρτησία.
Θεόδωρος Χρ.
Γκούμας.
Δημοσιογράφος.
Ανεξάρτητος. Μη εκτελεστικός Σύμβουλος Εκδόσεων.
