Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗ ΣΤΗ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ

 

Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗ ΣΤΗ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ

 

«Στην περιοχή της Δραπετσώνας βρέθηκα σήμερα, αναζητώντας την μεγαλύτερη πολεμική μηχανή της κλασσικής αρχαιότητας: τον Αριστόβουλο Θεμιστοκλή (527 π.Χ. - 459 π.Χ.). Τον πολιτικό άνδρα του οποίου ο Τάφος είναι ένα αρχαιολογικό αίνιγμα. Και πού η ιστορία του, μετά τον θάνατο είναι εξίσου εντυπωσιακή, με αυτή της ζωής του. Αφού ξετυλίγεται από την Μαγνησία του Μαιάνδρου – την Manisa της Τουρκίας, σήμερα. Έως την πόλη του Πειραιά και τον παρακείμενο Δήμο: Κερατσινίου – Δραπετσώνας».

Θεόδωρος Γκούμας.

 

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, τότε που ο Θεμιστοκλής ως διορατικός πολιτικός και μεγαλοφυής ηγέτης, στερέωσε και ενδυνάμωσε το δημοκρατικό πολίτευμα της Αθήνας. Ήταν τότε που κινδύνευε η Ελλάς από τους Πέρσες και μαζί ότι είχε συντελέσει στην άνθιση του πνεύματος και των τεχνών. Στον «Χρυσό Αιώνα του Περικλή», που γέννησε τον Δυτικό πολιτισμό.

Ο Θεμιστοκλής ερμηνεύοντας τον χρησμό του Μαντείου των Δελφών, πως τα «ξύλινα τείχη» δεν είναι άλλο παρά πλοία, θεμελίωσε την ναυτική δύναμη της Αθήνας. Και έγινε ο κυριότερος συντελεστής της αποφασιστικής νίκης των Ελλήνων εναντίον των Περσών. Στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας στις 22 Σεπτεμβρίου το 480 π. Χ. που σηματοδότησε την αρχή του τέλους της περσικής παρουσίας στη Μεσόγειο.

Παράλληλα όμως έγινε και ο ίδιος επικίνδυνος για την δημοκρατία και εισέπραξε τον φθόνο των συμπολιτών του, που τον εξοστράκισαν στο Άργος για να ταπεινωθεί το μεγαλείο και η υπεροχή του. Η εξορία του συνεχίστηκε στην Κόρινθο, στην Κέρκυρα και την Ήπειρο ώσπου τερματίστηκε στην Ασία και την Αυλή του βασιλιά Αρταξέρξη Α΄. Τιμήθηκε από τους Πέρσες αλλά έδωσε τέλος στη ζωή του, πιθανόν αρνούμενος να τεθεί ηγέτης του περσικού στόλου.

Ούτε νεκρός δεν ήταν αποδεκτός ο Θεμιστοκλής, στην Αθήνα. Η ταφή του έγινε στη Μαγνησία, όπου στήθηκε λαμπρό μνημείο, έξω από τα τείχη της πόλης και ανδριάντας του, στην αγορά της. Κατά τον Θουκυδίδη, η σορός του μεταφέρθηκε κρυφά από συγγενείς του στον Πειραιά, (σύμφωνα με δική του επιθυμία πριν πεθάνει). Αλλά επειδή τα οστά του έπρεπε να είναι εκτός των τειχών, πιθανόν η εναπόθεσή τους έγινε έξω από την είσοδο, του λιμένος Πειραιώς. Όπου και ανεγέρθηκε και σχετικό ταφικό μνημείο, το επονομαζόμενο «Θεμιστόκλειον».

Φήμες θέλουν τα οστά να πετάχτηκαν στη θάλασσα, κατά τις ταραχώδης εποχές που ακολούθησαν. Αλλά ο θρύλος αναφέρει πως το ταφικό μνημείο του Θεμιστοκλή με το οστεοφυλάκιο, μπαζώθηκε και διασώθηκε, μέσα στον χρόνο. Μέχρι που φτάνουμε στη σύγχρονη εποχή και οι νεοέλληνες συνεχίζοντας το εκδηλωμένο μίσος των προγόνων μας, για τον εμπνευστή της περίφημης φράσης: «Πάταξον μεν, Άκουσον δε», έπρεπε να κρατήσουν σε αφάνεια, τον τάφο του.

Το μέρος που είχε υποδείξει ο αρχαιολόγος Ιάκωβος Δραγάτσης (1853-1935), τις ακτές της Δραπετσώνας, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, το κράτος παραχώρησε σε μια ομάδα ισχυρών οικονομικών και τραπεζικών παραγόντων. Με επικεφαλής τον Νικόλαο Κανελλόπουλο, οι οποίοι ίδρυσαν την Ανώνυμη Ελληνική Εταιρία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων. Μαζί επιβλήθηκε χειραγώγηση ιστορικών και αρχαιολόγων πως ο τάφος του Θεμιστοκλή δεν είναι εκεί, αλλά σε τοποθεσία της Πειραϊκής Χερσονήσου πλησίον της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων.

Όταν όμως η βιομηχανία λιπασμάτων έκλεισε αφού η εταιρεία χρεοκόπησε ( 1999), τα στόματα άνοιξαν και αποκαλύφθηκε το γεωγραφικό σημείο του ταφικού μνημείου, με το οστεοφυλάκιο του Θεμιστοκλή, που δεν είναι άλλο από την Δραπετσώνα, ώστε να «βλέπει το λιμάνι της πόλης και τα στενά της Σαλαμίνας, όπου δόθηκε και η θρυλική ναυμαχία. Το 2014, ο ενοποιημένος πλέον Δήμος Κερατσινίου-Δραπετσώνας τοποθέτησε και αποκάλυψε με σχετική τελετή μια στήλη, προς τιμήν του Θεμιστοκλή εντός των εγκαταλειμμένων εγκαταστάσεων των Λιπασμάτων. Κινώντας παράλληλα τις διαδικασίες, για σχετικές άδειες ανασκαφών.

Όμως, ούτε οι Λακεδαιμόνιοι με την έχθρα τους, ούτε οι Αθηναίοι με τον φθόνο τους, ούτε κανένας άλλος μπόρεσε να στερήσει από τον Θεμιστοκλή την δόξα του. Παρά το γεγονός, πως τον τάφο του, αναγκάστηκαν να αποκαλύψουν στον σύγχρονο Έλληνα, μετά δύο αιώνες από την γέννηση του ελληνικού κράτους. Εκεί, στις παραγκωνισμένες ακτές της Δραπετσώνας, που μαθητές, ερευνητές και τουρίστες είναι φύση αδύνατο να προσεγγίσουν, ποτέ. Και που ακριβώς απέναντι του τάφου του Θεμιστοκλή, στο ιστορικό νησάκι της Ψυτάλλειας, διοχετεύονται προς επεξεργασία 730.000 κ.μ. λύματα που αντιστοιχούν στους ευγνώμονες στον Θεμιστοκλή 5.600.000 κατοίκους, του Λεκανοπεδίου της Αθήνας.

 

ΤΟ ΤΑΦΙΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ ΣΤΗ ΒΑΡΥΜΠΟΜΠΗ

ΤΟ ΤΑΦΙΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ ΣΤΗ ΒΑΡΥΜΠΟΜΠΗ

 

«Στην Βαρυμπόμπη και συγκεκριμένα στην περιοχή Παλαιόκαστρο, ένδεκα στάδια από τα τείχη της Αρχαίας Δεκέλειας, περιηγήθηκα σήμερα. Εκεί που υπάρχει σωζόμενος ο Τάφος του τραγικού ποιητή: Σοφοκλή. Στις παρυφές της Πάρνηθας, σε έναν τόπο ιερό, κατάφυτο από πεύκα (πολλά από τα οποία είναι καμένα – λόγω της πρόσφατης πυρκαγιάς) και γεμάτο από τρεχούμενα νερά (Η περιοχή ονομάζεται και Μεγάλη Βρύση, ενώ δίπλα βρίσκεται εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής)».

Θεόδωρος Γκούμας.

 

 

Ήταν χειμώνας του 406/5 π.Χ., «επί Καλλίου άρχοντος», όταν η Αθήνα περνούσε τις πιο δύσκολες ώρες, της ιστορίας της. Καταπονημένη από τον μακροχρόνιο Πελοποννησιακό Πόλεμο. Οι Σπαρτιάτες πολιορκούσαν την πόλη από τη θάλασσα αλλά και τη στεριά, έχοντας καταλάβει το φρούριο της Δεκέλειας και αποκλείοντας την τροφοδοσία από την ύπαιθρο. Το τέλος του πολέμου και η βαριά, ταπεινωτική ήττα της Αθήνας ήταν κοντά και μέσα σ' αυτή την ιστορική δίνη, πεθαίνει 91 ετών, το σύμβολο του μεγαλείου της κλασικής Αθήνας: ο Σοφοκλής.

Η Αθήνα τελούσε υπό πολιορκία και ο οικογενειακός τάφος του μεγάλου τραγικού, στην Δεκέλεια, βρισκόταν στον χώρο που είχαν στρατοπεδεύσει οι Λακεδαιμόνιοι. Η οικογένεια του Σοφοκλή όμως, χάρη στον Σπαρτιάτη στρατηγό Λύσανδρο που έδωσε κατ' εξαίρεση την άδεια της ταφής, από σεβασμό στο έργο του ποιητή, κατάφεραν να αποθέσουν την σορό του Σοφοκλή, στον οικογενειακό τάφο. Άνωθεν έστησαν μια χάλκινη σειρήνα ή χελιδόνα κι ένα επίγραμμα: «κρύπτω τῷδε τάφῳ Σοφοκλῆ πρωτεῖα λαβόντα

τῇ τραγικῇ τέχνῃ, σχῆμα τὸ σεμνότατον».

Από τους κλασσικούς χρόνους ο τάφος έγιναν τάφοι και στην περιοχή σχηματίστηκε τύμβος με διάμετρο 40 μέτρα και αρχικό ύψος 13 μέτρα, που περικλείει τον ταφικό περίβολο κτισμένο με μεγάλους ορθογωνισμένους ογκόλιθους σωζόμενο σε ύψος επτά δόμων. Πιθανότατα οι τάφοι ήταν τέσσερις – όσες και οι σαρκοφάγοι που βρέθηκαν ακέραιες το 1888 Σήμερα μέσα στην ανασκαφή κείτονται οι δύο, με ανοικτά τα δίρριχτα καλύμματα.

Ο «Τύμβος του Σοφοκλή» στη Βαρυμπόμπη αποτελεί ένα πολύ καλά σωζόμενο δείγμα οικογενειακού ταφικού μνημείου της κλασικής εποχής και κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο. Η ανάδειξή του, με τη διαμόρφωση του χώρου και την κατασκευή στεγάστρου, πραγματοποιήθηκε το 2010-2012 με από την Περιφέρεια Αττικής.

Έτσι ο Τάφος του Σοφοκλή, στον οποίο βρίσκεται η μία από τις δύο σωζόμενες σαρκοφάγους, όπου πιστεύεται (από τα κτερίσματα αλλά και την μελέτη του κρανίου) πως είναι του Σοφοκλή, είναι επισκέψιμος. Κατόπιν συνεννόησης με την την Αρχαιολογική Συλλογή Αχαρνών. Χάρη στον Δανό δασολόγο, ο L. Münter, (διευθυντή του βασιλικού κτήματος του Τατοΐου επί Γεωργίου Α') ο οποίος ανάσκαψε την περιοχή της Δεκέλειας, φέρνοντας στο φως τον τάφο του Σοφοκλή. Ήταν ένας μοναχικός θαυμαστής της Αρχαιότητας, που εργαζόταν να αποκαλύψει τα χαμένα μνημεία. Και ήταν επίσης Χειμώνας, όπως τότε που πέθανε ο Σοφοκλής αλλά όπως και τώρα.

 

 

Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΛΛΗΝΙΔΟΣ ΑΘΗΝΑΣ ΣΤΟΝ ΓΕΡΑΚΑ

Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΛΛΗΝΙΔΟΣ ΑΘΗΝΑΣ ΣΤΟΝ ΓΕΡΑΚΑ

 

«Στο φερόμενο σημείο ταφής του Ευρυσθέα, βρέθηκα σήμερα. Στον Γέρακα Αττικής, ερευνώντας την αρχαία πόλη κάτω από τον αστικό ιστό της πρωτεύουσας. Και είναι εντυπωσιακό, πως λίγα εκατοστά κάτω από τις πολυκατοικίες, ίσως ανάμεσα και στις υπόγειες αποθήκες ή πάρκινγκ αυτών, υπάρχουν τα αρχαία μνημεία, περιμένοντας να μας διηγηθούν την ιστορία τους. Αυτή που λόγω έλλειψης τεκμηρίων λόγω της παλαιότητάς της, αναγόμενη σε παλαιότερους κύκλους ελληνικού πολιτισμού, έχουμε συνηθίσει να λέμε μυθολογία».

Θεόδωρος Γκούμας.

 

Ο Ευρυσθέας, σύγχρονος του Ηρακλή, με χρονικό πλαίσιο δράσης την δωδέκατη χιλιετηρίδα, προ Χριστού, ήταν ο βασανιστής σύμφωνα με τον Ισοκράτη και ο εντολέας, για να πραγματοποιήσει ο ημίθεος Ηρακλής τους άθλους και τα κατορθώματά του. Ο Ευρυσθέας, βασιλιάς της Τίρυνθας και των Μυκηνών, χρησιμοποίησε προς όφελός του τις υπηρεσίες του Ηρακλή και όταν δεν του ήταν πλέον χρήσιμος τον έδιωξε. Μετά δε τον θάνατο του ημίθεου, κατεδίωξε τους απογόνους του Ηρακλείδες, μέχρι την Αθήνα. Όπου και έτυχαν προστασίας ως ικέτες.

Ο Ευρυσθέας κήρυξε τον πόλεμο στην Αθήνα και εξέδραμε εναντίον της. Στη μάχη που επακολούθησε στην Αττική, οι Αθηναίοι κατατρόπωσαν τον στρατό του. Ο ίδιος αλλά και οι πέντε γιοί του σκοτώθηκαν όλοι. Το σώμα του Ευρυσθέα, εκτός του κεφάλι, αναφέρεται από τον Στράβωνα, ότι θάφτηκε εδώ. Στον Γέρακα, τον αρχαίο Δήμο Γαργηττού, στις παρυφές του Βριλησσού όρους (Πεντέλη), στην Μεσογαία Αττικής. Το κεφάλι του, θάφτηκε στον Μαραθώνα.

Το ακριβές σημείο ταφής του Ευρυσθέα, σύμφωνα με τον ιστορικό Επίκουρο είναι απέναντι από τον φημισμένο αρχαίο ναό της. Τα θεμέλια του οποίου έχουν αποκαλυφθεί και ταυτοποιηθεί από την Αρχαιολογική υπηρεσία. Μέσα σε οικοδομικά τετράγωνα με σύγχρονα κτίρια, δίπλα σε νεότευκτες κατοικίες του προαστίου του Γέρακα, που ανήκει σήμερα στον Δήμο Παλλήνης. Ο ναός της «Παλληνίδος Αθηνάς» γνωστό ιερό της Αττικής, από τον έβδομο έως τον τέταρτο αιώνα προ Χριστού, χτίστηκε από τον ίδιο αρχιτέκτονα που κατασκεύασε το Θησείο (ναός Ηφαίστου) αλλά και τον Ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο.

Σήμερα εδώ στον Γέρακα, ο περαστικός δεν θα δει βέβαια τον τάφο του Ευρυσθέα – εάν υπάρχει τέτοιος τάφος εδώ. Ούτε βέβαια τον δωρικό ναό της Αθηνάς, με τους 6 κίονες στις στενές πλευρές και 13 στις μακρές του πλευρές. Άλλωστε φρόντισαν οι Ρωμαίοι να αποδομηθεί και να γίνει ναός του θεού Άρη, στην Αθήνα. Και οι χριστιανοί να ξεθεμελιωθεί, για να γίνει ο παρακείμενος ναός Αγίου Ιωάννη Θεολόγου. Ο διαβάτης όμως, θα αισθανθεί την ενέργεια που αδιάκοπα από την απώτερη αρχαιότητα έως σήμερα, ρέει.

Κάνοντας τον Γαργηττό (Γέρακα), στην καρδιά της μεσογαίας, η οποία οριοθετείται μεταξύ Φλύας – Δεκέλειας - Αφιδνών και Αγνούντος, τόπο κομβικό, θέατρο γεγονότων και πεδίο μαχών. Στις επιχωματωμένες λίθινες οδικές αρτηρίες κυκλοφορούν ακόμη οι οπαδοί του Πεισίστρατου που συγκρούστηκαν στην περιοχή, με πολέμιους της τυραννίας. Στο μισοθαμμένο πρόπυλο του ναού και την υπόστυλη αίθουσα, συνωμοτούν έως σήμερα οι Παλλαντίδες, που διεκδικούν από το Θησέα, τη βασιλεία της πόλεως των Αθηνών.

Στον Γέρακα, τα σανδάλια και οι ρόδες των κάρων πάνω στον αρχαίο δρόμο, ακούγονται έως σήμερα. Οι σκιές και οι τα φώτα των λύχνων είναι ευδιάκριτα στα πέτρινα ακρογωνιαία λιθάρια. Αρκεί να μη τα μπερδέψει κανείς, με την απόκοσμη βοή του σύγχρονου δρόμου, που σταυροειδώς τέμνεται πιο πάνω (Αττική οδός και λεωφόρος Μεσογείων). Και να μην θαμπωθεί από τα ισχυρά – τύπου λεντ, φώτα της πόλης, Τα οποία εξουδετερώνουν οποιαδήποτε σκιά. Αρκεί να στοχαστεί με τα μάτια της ψυχής του και να αφουγκραστεί ενσυνείδητα.

 

 

ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΑΡΜΑΡΙΩΤΙΣΣΑ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ- Ο ΝΑΟΣ ΤΑΦΟΣ

ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΑΡΜΑΡΙΩΤΙΣΣΑ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ - Ο ΝΑΟΣ ΤΑΦΟΣ

 

«Είναι εκπληκτικό πως μπορεί βαδίζοντας σε σύγχρονους δρόμους, με καινούρια σχετικά κτίρια, να συνομιλούμε με την ιστορία. Να βρίσκουμε ζωντανούς μάρτυρες, του τόπου αλλά και των ανθρώπων που τον λάμπρυναν, πολλά-πολλά χρόνια πριν από εμάς. Όπως στο Κάτω Χαλάνδρι και την περιοχή Παναγίας Μαρμαριώτισσας. Όπου ένα μικρό ναΐδριο, έχει να διηγηθεί πολλά για τα χρόνια των Ρωμαίων, τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, την τουρκοκρατία αλλά και τα σύγχρονη εποχή του ελληνικού κράτους».

Θεόδωρος Γκούμας.

 

Πολυτελές ρωμαϊκό μαυσωλείο, αρχικά. Από πεντελικό μάρμαρο, φτιαγμένο ως ατομικός ή οικογενειακός τάφος, σπουδαίων προσώπων. Το οικοδόμημα φαίνεται πως ανήκε σε πλούσια οικογένεια της Φλύας. Ίσως και στον ίδιο Ηρώδη τον Αττικό, χωρίς όμως να είναι ο τάφος του. Που στην συνέχεια και με την επικράτηση του χριστιανισμού, στην περιοχή της Αττικής, αποτέλεσε τον ιδανικό χώρο για χρήση ως εκκλησία. Με την σχετική απομάκρυνση της σαρκοφάγου και την προσθήκη κόγχης στα ανατολικά, για ιερό.

Παλαιοχριστιανικής εκκλησιάς των Αγίων Αναργύρων, την πρώιμη βυζαντινή περίοδο, σύμφωνα με τον Ορλάνδο. Στην οποία ενδεχομένως προστέθηκαν τοιχογραφίες πολύ αργότερα. Με χαρακτηριστικό την θολωτή οροφή και το μισοθαμμένο του δάπεδο-ανέκαθεν. Εκκλησάκι της Παναγίας Μαρμαριώτισσας, λόγω των πολλών σπαραγμάτων μαρμάρων, σε όλο τον γύρω χώρο, κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Από τις λίγες αρχαίες εκκλησίες, της Αττικής, που δεν παρέλειψαν να επισκεφτούν και να αποτυπώσουν οι περιηγητές της εποχής.

Που σήμερα βρίσκεται ερμητικά σφραγισμένη και παραγκωνισμένη, καθώς το σύγχρονο ιερατείο, ανέγειρε κοντά της νέο περικαλλή Ι. Ναό αφήνοντας την ταπεινή αυτή εκκλησιά, πίσω του. Χωρίς πρόσβαση, αφού περικλείεται από κάγκελα. Και άνευ δυνατότητας επίσκεψης. Να λοιπόν, πως ο τάφος ή οι τάφοι κάποιων (στον κύκλο του Έλληνα στην καταγωγή, Ηρώδη του Αττικού), Ρωμαίων πολιτών με την ανάλογη θρησκεία, έγιναν εκκλησία χριστιανική. Οι νεκροί εκδιώχθηκαν και αφανίστηκαν οι σοροί τους, ενώ πλήθη οπαδών της νέας θρησκείας, συνέρρευσαν ανά τους αιώνες εκεί, για να δοξάσουν τον τριαδικό Θεό.

Υπό την Αγιότητα των διδύμων Αναργύρων: Κοσμά και Δαμιανού. Ή την Παναγιότητα της Θεοτόκου Μαρίας. Ώσπου σήμερα, 18 αιώνες μετά, ο χώρος αυτός έχει πάρει πίσω τα πρότερα χαρακτηριστικά του. Έχει πλέον αρχίσει να ομοιάζει περισσότερο σαν τάφος, παρά ως ναΐδριο. Εκδικούμενος την δυναστική αλλαγή χρήσης του, μεταμορφώνεται σε αυτό που πάντοτε ήταν. Σαν μαυσωλείο αρχίζει να απομακρύνεται από τον κόσμο των ζωντανών και ποιός ξέρει; Μπορεί στο απώτερο μέλλον να μας αποκαλύψει εκεί γύρω και την ταυτότητα των αγνώστων σήμερα αρχικών του ενοίκων.