ΠΕΝΤΕΛΗ - Ο ΤΟΠΟΣ ΤΗΣ ΔΟΥΚΙΣΣΑΣ ΤΗΣ ΠΛΑΚΕΝΤΙΑΣ

 

ΠΕΝΤΕΛΗ - Ο ΤΟΠΟΣ ΤΗΣ ΔΟΥΚΙΣΣΑΣ ΤΗΣ ΠΛΑΚΕΝΤΙΑΣ

 

«Η Πεντέλη, είναι το μέρος που καταφεύγω για περισυλλογή. Ο τόπος που αφήνω πίσω έγνοιες και σκοτούρες και αποκτώ καθαρό νου. Θες η γεωγραφία του βουνού; H ενέργεια των ορυκτών του; Το Βριλήσσιον όρος, έχει πάντοτε τον δικό του τρόπο να σε ηρεμεί. Έτσι και σήμερα ανηφόρισα στο βουνό του Πεντελικού μαρμάρου, (με το οποίο χτίστηκε ο Παρθενώνας). Στο δάσος με τα Σανατόρια και τους φθισικούς, του προηγούμενου αιώνα. Στο Δουκάτο της Σοφίας ντε Μαρμπουά-Λεμπρέν (1785 - 1854). Αλλά ο πραγματικός λόγος αποκαλύφθηκε σύντομα μέσα μου, μιας και όλα καθορίζονται και διέπονται από μια ανώτερη δύναμη, που στην ιστορία του ο άνθρωπος αποκαλεί Θεό».

 

Θεόδωρος Γκούμας.

 

 

 

Η περιήγηση τελικά, είχε ως σκοπό την ανίχνευση ενός ιστορικού προσώπου, της προεπαναστατικής αλλά και μετ επαναστατικής Ελλάδας. Μιας ανεπανάληπτης φιλελληνίδος που σαν ζωντανός θρύλος στοιχειώνει το βουνό, ακόμη. Της περίφημης Δούκισσας της Πλακεντίας.

 

Της κόρης Γάλλου διπλωμάτη και Αμερικανίδας, με παππού Κυβερνήτη της Πενσιλβανία. Που παντρεύτηκε υπασπιστή του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, ο οποίος λόγω της εισβολής των Γάλλων στην Ιταλία, απέκτησε τον τίτλο του Δούκα της Plaisance.

Στο βουνό της Πεντέλης, αλλά και πολύ πριν φτάσεις στους πρόποδες, όλα μαρτυρούν την ανεπανάληπτη και σπουδαία πολιτική και οικονομική παρουσία της. Στο Χαλάνδρι, στα Βριλήσσια και στα Μελίσσια.

 

Αλλού οι βρύσες που έφτιαξε, να υδροδοτούνται τα χωριά-τότε. Αλλού οι δρόμοι που διάνοιξε, να περνούν οι άμαξες. Αλλού οι γέφυρες που έχτισε, να μεταφέρονται τα φορτία μαρμάρου, από τα λατομεία προς την πρωτεύουσα Αθήνα.

Γιατί αυτή η γαλαζοαίματη Γαλλίδα, ήταν η πιο μεγάλη φίλη της Ελλάδας που πέρασε ποτέ. Από τον καιρό που διοργάνωνε εράνους και διέθετε χρήματα για τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, έως τα χρόνια της ευεργεσίας προς τους ελεύθερους πια Έλληνες, για τους οποίους έδωσε το αστρονομικό-τότε ποσό των 44.000 γαλλικών φράγκων.

 

Έτσι πήραμε τον χρόνο μας να περιδιαβούμε στις μυθικές κατασκευές που άφησε κληρονομιά η Σοφία ντε Μπαρμπουά-Λεμπρέν. Αρχής γενομένης από το μοναδικό μαρμάρινο πεντάτοξο γεφύρι στα σύνορα Βριλησσίων - Μελισσίων. Μήκους: 27.50μ. Φάρδους: 3.30μ. και ανοίγματος τόξου: 5.50μ.

Την αρχαιότερη σωζόμενη γέφυρα της Αθήνας, πάνω από την οποία ανέκαθεν πέρναγε η αρχαία οδός: «Λιθαγωγίας». Η γέφυρα κατασκευάσθηκε το 1841-1842, από τον μηχανικό Αλέξανδρο Γεωργαντά. Την στατική μελέτη έκανε ο Δανός αρχιτέκτονας Ιωάννης Χριστιανός Χάνσεν, με χρηματοδότηση της Δουκίσσης.

 

Ακολούθησε στάση μας στην Ελευθερίου Βενιζέλου και στο «στοιχειωμένο σπίτι». Τον ημιτελή «πυργίσκο Τourelle» που ξεκίνησε να κτίζεται το 1846 ως ξενοδοχείο, ακολουθώντας το ύφος των μεσαιωνικών Pittoresque, για τους απασχολούμενους από την Δούκισσα της Πλακεντίας τεχνίτες και δεν τελείωσε ποτέ.

 Ενώ δεν παραλείψαμε να θαυμάσουμε το διπλανό γραφικό νεοκλασικό κτίριο. Το «Plaisance» που χρησιμοποιείτο ως ξενώνας για τους πολυπληθείς επισκέπτες της Δούκισσας, εκδρομείς στην Πεντέλη. Με κατοπινούς ενοίκους τον τέως Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Ναύαρχο Κουντουριώτη, τον Ελευθέριο Βενιζέλο και άλλους επίσημους.

 

Για να καταλήξουμε στην Παλαιά Πεντέλη και το σπίτι που έζησε η ίδια τα τελευταία χρόνια της ζωής της και όπου πέθανε. Στην «Maisonette», το πρώτο χρονολογικά κτίριο που φέρεται να κτίστηκε από τον αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη στην Πεντέλη. Ένα όμορφο, απλό και μεγάλο σπίτι, εμπνευσμένο από τον τύπο της ιταλικής βίλας.

Ιδιοκτησία σήμερα μιας εύπορης αθηναϊκής οικογένειας που συντηρείται έξοχα και κατοικείται. Άλλωστε κατά καιρούς υπήρξαν ιδιοκτήτες του: η Ελένη Βλάχου, (δημοσιογράφος και εκδότρια της Καθημερινής) αλλά και το ζεύγος Γουλανδρή-Χορν.

 

Τέλος, λίγο πιο κάτω καταλήξαμε την «προσκυνηματική» περιήγηση, στο μεγαλειώδες Καστέλο της Ροδοδάφνης. Ή Πύργο της Δουκίσσης της Πλακεντίας. Το οποίο ονομάζεται έτσι λόγω της ομοιότητας του οικοδομήματος με τα δυτικά μεσαιωνικά κάστρα, των δουκάτων της Φεουδαρχίας στη Δύση και τις πολλές πικροδάφνες, που υπήρχαν στην περιοχή.

Το Μέγαρο παρέμεινε για δεκαετίες, μετά τον θάνατο της Σοφίας ντε Μαρμπουά-Λεμπρέν, και αυτό ημιτελές. Ενώ από το 1950 ως το 1967 αποτέλεσε τα θερινά Ανάκτορα του Διαδόχου. Βεβηλώθηκε πριν περιέλθει στο Στέμμα και όντας εξολοκλήρου-σχεδόν από πεντελικό μάρμαρο «διαπνέεται από σπάνιο αρχιτεκτονικό μεγαλείο» ενώ επισημαίνεται η ιδανική του «ισορροπία μεταξύ οριζόντιας και κατακόρυφης ρυθμικότητας».

 

Βέβαια η Δούκισσα της Πλακεντίας συνέδεσε το όνομά της και με έναν άλλο ζωντανό μύθο της εποχής, τον Ιωάννη Καποδίστρια. Που φέρεται να είχε ερωτική σχέση μαζί της και να αποτέλεσε την αιτία του ερχομού της στην Ελλάδα. Πράγματι, ο Πρώτος Κυβερνήτης της χώρας, δίνει εντολή στον Ιωάννη Μιαούλη και το καλύτερο πλοίο του νεοσύστατου κράτους «Άρης» και φέρνει την Σοφία ντα Μαρμουά-Λεμπρέν στο Ναύπλιο, το 1829

Μαζί ταξιδεύουν Στον Μιστρά, την Αίγινα και όλη την Πελοπόννησο. Μέχρι που αποκαλύπτεται η κρυφή σχέση που έχει συνάψει, με τον Ηλία Κατσάκο - Μαυρομιχάλη, το 1831 Όταν ξέσπασε η «στάση των Μαυρομιχαλαίων» στη Μάνη, η Δούκισσα τάσσεται στο πλευρό του νέου της εραστή και ο Κυβερνήτης την διώχνει στην Γαλλία.

 

Εκεί βρίσκεται όταν έγινε η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια. Πολλοί είναι αυτοί που θεωρούν τη Δούκισσα της Πλακεντίας μία από τους βασικούς υποκινητές της δολοφονίας, ενώ είναι γεγονός ο πολιτικός αγώνας που έδωσε η ίδια μετά, για να δικαιολογήσει την απεχθή ενέργεια των Μαυρομιχαλαίων, έναντι των ξένων κυβερνήσεων και της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης.

Λίγο πιο κάτω, στην Νικολάου Αθανασιάδου, βρίσκεται ο τάφος της. Σχεδόν απέναντι από το σπίτι που έμενε, στην Πεντέλη. Εδώ ετάφη, μαζί με την στάχτη της αγαπημένης της κόρης, που πέθανε νέα και επί δέκα χρόνια την κρατούσε ταριχευμένη. Και μαζί με δύο θηριώδη σκυλιά-φύλακες που θανατώθηκαν κατά την κηδεία της. Στην επιτύμβια πλάκα διαβάζουμε: «Sophie de Marbois. Douchesse de Plaisance Francaise nee a Philadelfie le 3 April 1785 decedee a Athenes le 14 Mai 1854»

 

Ο βίος της Δουκίσσης είναι πλούσιος και σκοτεινός. Τόσο η κοινωνική της υπόσταση, όσο και η θρησκευτικές της πεποιθήσεις χρήζουν μεγάλης συζήτησης και έρευνας. Ένα όμως είναι αδιαμφισβήτητο. Η αγάπη της για τους παλαιούς αγωνιστές του 1821, τις ορφανές κόρες των οποίων συντηρούσε. Και βοήθειά της στους φτωχούς κατοίκους της περιοχής των Αθηνών και της Πεντέλης, τους οποίους ευεργετούσε.

Ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας την ευγνωμονεί εγγράφως για την οικονομική βοήθεια στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Ο Βασιλεύς Όθων την υπολήπτεται για το φιλανθρωπικό της έργο. Οι Χαλανδραίοι την λατρεύουν, φτάνοντας να κυνηγήσουν οι ίδιοι τον φοβερό ληστή Μπίμπιση, που την απήγαγε ζητώντας της λύτρα και να την απελευθερώσουν.

 

Η περιήγηση στον χρόνο, έλαβε τέλος. Αφήνουμε πίσω μας, ότι μεγαλειωδώς απέμεινε από την σπουδαία φιλελληνίδα, Σοφία ντε Μαρμπουά-Λεμπρέν και παίρνουμε τον δρόμο της επιστροφής, γεμάτοι εντυπώσεις. Αυτοί οι άνθρωποι δεν πεθαίνουν ποτέ. Η «Κυρά Ντουκέσσα» όπως την αποκαλούν οι γέροντες του βουνού, είμαι βέβαιος πως ζει.

Όπως είναι βέβαιοι και τόσοι άλλοι, που αναφέρουν ότι η Δούκισσα ντυμένη με λευκό χιτώνα και λευκά πέπλα περιπλανιέται τις νύχτες, ολομόναχη μέσα στα σκοτεινά δάση του Πεντελικού ουρλιάζοντας από τον πόνο για την χαμένη της κόρη. Ο σπαρακτικός της θρήνος αντηχεί στα άδεια αρχαία νταμάρια και σπέρνει τον φόβο και τον τρόμο στους κατοίκους την περνούν για κάποια Νεράιδα ή φάντασμα.

 

 

 

Α΄ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ - ΕΝΑ ΥΠΑΙΘΡΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

 

Α΄ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ - ΕΝΑ ΥΠΑΙΘΡΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

 

«Στην μεγαλύτερη υπαίθρια γλυπτοθήκη των 225 στρεμμάτων, με πάνω από 700 μοναδικά γλυπτά, με έφερε ο δρόμος εκπληρώνοντας μια θλιβερή κοινωνική υποχρέωση. Στο παλαιότερο κοιμητήριο των Αθηνών. Το Πρώτο Νεκροταφείο. Εδώ, που 12.000 μνήματα επιφανών ή καθημερινών ανθρώπων, επωνύμων ή ανωνύμων της ζωής, πλουσίων ή πτωχών, ορθοδόξων ή ρωμαιοκαθολικών, χριστιανών ή Εβραίων, δείχνουν πως οι ένοικοι τους, αναπαύονται εν ειρήνη από κοινού».

 

Θεόδωρος Γκούμας.

 

 

 

Από καιρό ήθελα να επισκεφτώ αυτό το πάρκο των γλυπτών και των ταφικών μνημείων. Η ταφική γλυπτική, πρώτη από όλες τις τέχνες χρονικά, δίνει στον άνθρωπο ότι καλύτερο μπορεί, μιας και ο καλλιτέχνης λειτουργεί απελευθερωμένος, απευθυνόμενος στον μεταστάντα πελάτη. Με πάντοτε έντονα, συναισθηματικά στοιχεία.

 

Μπαίνοντας στο Α΄ Νεκροταφείο και τα προπύλαια, ατυχές δείγμα «αντιδραστικού μοντερνισμού» (έργο του 1949 από τον αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη και Ανδρέα Πλουμιστό), βρίσκεσαι στην πλατεία όπου εφάπτονται όλοι οι τάφοι πολυτελείας. Στα αριστερά σου ο Ναός των Αγών Θεοδώρων (1899-1900) και όλοι οι μνημειακοί τάφοι: Aρχιεραίων, οικογενείας Μερκούρη, μαυσωλείο Πεσμαζόγλου και πίσω τους: μαυσωλείο Ζωγράφου και μαυσωλείο Σλίμαν.

 

Αρχικά σταθήκαμε δεξιά, κάτω από την πλατεία, όπου το νεότερο τμήμα, των επιφανών ενοίκων, του χώρου. Εδώ αναπαύεται ο σπουδαιότερος πολιτικός, που χάρη στην σύσταση του ΕΣΥ αντιπαλεύει σήμερα ο Ελληνικός λαός, τον φονικό εφιάλτη της πανδημίας. Ο Γεώργιος Γεννηματάς, που έφυγε πολύ νωρίς και εάν ζούσε, είναι βέβαιο πως η πολιτική ιστορία της χώρας μας θα είχε γραφτεί διαφορετικά.

 

Παλιότερος κοιμητηριακός Ναός είναι αυτός του Αγίου Λαζάρου (1840) που φτάνεις ακολουθώντας τον κεντρικό διάδρομο, όλο ευθεία από την πλατεία. Παλαιό τμήμα του κοιμητηρίου εδώ (έτος ίδρυσης:1836). Και παλαιοί τάφοι. Εδώ βρίσκονται οι Αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 Με προεξέχοντα τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη (τα οστά του είναι στην Τρίπολη, από το 1930). Κοντά του ο Κωνσταντίνος Κανάρης, και ο Ιωάννης Μακρυγιάννης. Αλλά και ο Φιλικός Εμμανουήλ Ξάνθος.

 

Ο τάφος του Οδυσσέα Ανδρούτσου (τα οστά του είναι στην Πρέβεζα, από το 1967) είναι διαμετρικά αντίθετος, πιο κάτω από την πλατεία και πίσω από τους πολιτικούς. Ενώ κοντά στον Ναό του Αγίου Λαζάρου θαυμάσαμε το άγαλμα του Γιανούλη Χαλεπά την «Κοιμωμένη». Φήμη θέλει τον καλλιτέχνη να αποδοκιμάζει το έργο του, όταν κατάλαβε πως είναι λάθος του το μέγεθος του νεκροκρέβατου. Μιας και εάν το σώμα της Σοφίας Αφεντάκη (πέθανε το 1879) απλωνόταν οριζόντια θα έκανε τα πόδια να εξέχουν από αυτό…

 

Στο Πρώτο Νεκροταφείο υπάρχουν επίσης γλυπτά των: Ιωάννη Βιτσάρη, Δημητρίου Φιλιπότη, Γεωργίου Μπονάνου, Νικολάου Γεωργαντή, Δημήτρη Αρμακόλα, Κοσμά Ξενάκη, Κώστα Βαλσάμη, Μιχάλη Τόμπρου κ.α. Μαυσωλεία μεγάλου κάλους, δείγματα ταφικού κλασικισμού αλλά και χριστιανικού υπερρεαλισμού. Μνημεία που δείχνουν ταπείνια, ένα με την γη αλλά και υπεροπτικά οικοδομήματα κατακόρυφα, στον ουρανό.

 

Θαυμάσαμε τον Τοσίτσα, με τις Σφήγκες του, ως Έλληνας της Αιγύπτου, που ήταν. Τον πανύψηλο οβελίσκο των Μποτσαραίων. Την θέα στην Ακρόπολη για κάποιους «τυχερούς», που έθαψαν εκτός των τειχών, δυτικά. Το αντίγραφο του Μνημείου του Λυσικράτους (Φανάρι του Διογένη), ως μαυσωλείο. Τους τάφους εφοπλιστών, με καράβια, άγκυρες και πανιά. Και άλλα παράξενα, όπως το αναγραφόμενο επάγγελμα κάποιου: θαλασσογράφος καθώς και αναρίθμητους στίχους. Όπως αυτόν στον τάφο του Κώστα Βάρναλη: «ΕΓΩ ΜΑΙ ΤΕΚΝΟ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ ΚΙ ΩΡΙΜΟ ΤΕΚΝΟ ΤΗΣ ΟΡΓΗΣ».

 

Το κοιμητήριο είναι κατάφυτο από κυπαρίσσια, και η θέση του είναι προσεκτικά επιλεγμένη, λόγω του καθαρτήριου στοιχείου, του νερού (Ιλισσός) αλλά και του μικροκλίματος του λόφου του Αρδηττού και του προσανατολισμού, του χώρου. Διογκώνεται συνεχώς και περιτοιχίζεται επίσης. Ενώ η εγκατάλειψη, η έλλειψη χαρακτηρισμένων διαδρομών και επεξηγηματικών πινακίδων, μαζί με την καθαριότητα είναι υπαρκτά προβλήματα. Παρόλα αυτά βρίσκεται ως τουριστικός προορισμός, στους χάρτες από το 1840

 

Στο Α΄Νεκροταφείο μπορείς να δεις τα θραύσματα της σύγχρονης ιστορίας, κάνοντας την δική σου ανάγνωση. Να θαυμάσεις τάφους ανδρών και γυναικών που δεν διακρίθηκαν στην ζωή τους και που το καλύτερο που τους έτυχε, ίσως είναι η ταφή στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών. Ο Βικέλας γράφει το 1884: «Δεν μέμφομαι τους ανεγείροντες πολυτελή μαυσωλεία εις μνήμην νεκρών προσφιλών αλλ' ασήμων. Απεναντίας, ούτω πλουτίζεται και στολίζεται το κοιμητήριον... Η προς επίδειξιν τάσις είναι κοινόν των ανθρώπων χαρακτηριστικόν, δεν είναι ελληνικόν αποκλειστικώς ελάττωμα».

 

Φεύγουμε γεμάτοι εικόνες. Αφήνουμε πίσω μας όλα αυτά τα μνημεία τα νεοκλασικά, βυζαντινά, γοτθικά, αιγυπτιακά, αλλά και άλλων ρυθμών, αποκλειστικά από πεντελικό μάρμαρο. Τα πανάρχαια σύμβολα θανάτου όπως οι Σφήγκες ή τα νεώτερα, όπως το «Πενθούν πνεύμα». Ενάμιση αιώνα νεοελληνικής τέχνης, που εκτείνεται από την εποχή του Ρομαντισμού και του Νεοκλασικισμού μέχρι και τον Μοντερνισμό. Στην είσοδο, ένα γκρουπ Κινέζων μόλις μπαίνει.